Chuyện chưa kể về người thầy của các trí thức ưu tú
Không làm quan cho vua bù nhìn
Ý muốn ở
lại quê nhà của Trần Đình Phong không thể kéo dài. Năm Mậu Tý (1888)
vua Đồng Khánh đã ra chỉ dụ triệu ông vào Kinh nhậm chức đi làm giám
khảo thụ lễ (đại diện bộ Học) ở trường thi hương Hà Nam. Nhưng ông đã từ
chối bởi lẽ tâm trí của giới sĩ phu Nghệ Tĩnh cũng như Trung kỳ chưa ổn
định khi vụ vua yêu nước Hàm Nghi, người chủ xướng dựng cờ Cần Vương bị
thực dân Pháp bắt đi đày.
Còn
Đồng Khánh là vị vua bù nhìn do thực dân Pháp lập nên, các bậc thư nhã
trong đó có Trần Đình Phong khó mà phó thác tâm lực cho một con người
như thế. May mà ông trì hoãn được, cho đến lúc vua Thành Thái lên ngôi
(1889). Thành Thái là con người có tinh thần dân tộc nên Trần Đình Phong
chịu trở lại con đường quan lại. Năm Tân Mão (1891), Vua Thành Thái lại
cử ông đi làm giám khảo khi thi hương ở Hà Nam.
Năm
Giáp Ngọ (1894), Trần Đình Phong được thăng làm thị giảng học sĩ, cũng
năm đó ông được cử làm giám khảo thi hương tại Thừa Thiên. Hiểu được dạy
học là một sở thích của Trần Đình Phong nên năm Mậu Tuất (1898), Vua
Thành Thái xuống chỉ thăng ông làm đốc học tỉnh Quảng Nam, từ đây bắt
đầu một thời kỳ đầy ý nghĩa trong cuộc đời của Trần Đình Phong.
Trần
Đình Phong đã đem hết tâm trí ra làm việc. Vừa đến nhiệm sở, ông liền đi
đến khắp nơi, cho chỉnh đốn lại trường lớp xếp lại đội ngũ những giáo
thụ, huấn đạo, chỉ thị cho họ những việc cần làm để huy động người đi
học và giảng dạy có chất lượng. Nhờ đó mà công việc dạy và học ở trong
hạt Quảng Nam có những tiến bộ mới.
Ngoài
việc quản lý, Trần Đình Phong cũng lên lớp chuyên cần như những thầy
giáo khác. Những buổi bình văn, bình thơ của ông thu hút rất nhiều nhà
khoa học ở cả kinh thành vào tham dự. Tầng lớp nho sĩ, trí thức đất
Quảng Nam, Quảng Ngãi do ông đào tạo đều phát triển tốt về phẩm chất,
nhân cách và rất nhiều người thành đạt.
|
|
|
|
 |
|
|
|
|
Hội đồng giám khảo tại trường thi Nam định năm 1897. Ảnh: TL. |
Những đóng góp cho sự nghiệp giáo dục
Năm
Canh Tý (1900), Trần Đình Phong được cử làm phó chủ khảo kỳ thi hương ở
Thanh Hoá. Với cương vị đó ông đã đề nghị lấy Nguyễn Sinh Sắc, vốn là
môn sinh của ông, sung vào bộ phận sơ khảo. Lúc bấy giờ Nguyễn Sinh Sắc
đang là cử nhân tọa giám.
Năm Ất
Tỵ (1905), Trần Đình Phong được thăng làm Tế tửu Quốc tử giám là trường
Đại học hoàng gia của nước Đại Nam lúc bấy giờ và được phong Quang Lộc
Tự khanh... làm quản lý một trường đại học duy nhất của đất nước. Trần
Đình Phong đã từng bước sửa đổi lại lề lối làm việc, chấn chỉnh đội ngũ
tư nghiệp, kết hợp chặt chẽ với Sùng chính viện - là thư viện quốc gia
để biên soạn giáo trình, sách vở học tập nhằm đào tạo một nền quốc học
có tính dân tộc.
Nhờ sự
góp sức của những người có nhiệt tình với sự nghiệp giáo dục như Trần
Đình Phong mà ở Quốc Tử Giám cũng như trường học ở các tỉnh, lối học từ
chương theo lối cũ được giảm dần thay vào đó là những chương trình mới
được cải tiến thiết thực hơn, các môn học mới như toán pháp, cách trí
được đưa vào giảng dạy.
Qua quá
trình dạy học, Trần Đình Phong đã góp sức đào tạo được nhiều thế hệ nho
sĩ, trí thức có phẩm hạnh tốt và năng lực cao. Trong đó có nhiều người
hiển đạt về công danh như Hà Thúc Huyên, Phạm Liễn làm đến chức Thượng
thư, hoặc giữ các chức vụ tương đương như Hà Xuân Hải, Hà Thúc Tuân,
Phạm Hữu Vân. Đặc biệt Trần Đình Phong đã góp phần đào tạo nên những trí
thức ưu tú của dân tộc như Trần Quý Cáp, Huỳnh Thúc Kháng, Lê Võ, Ngô
Đức Kế...
Tháng
giêng năm Kỷ Dậu (1909), Trần Đình Phong lâm bệnh rồi mất khi ông đang
làm việc tại Huế, thọ 67 tuổi. Triều đình truy tặng ông chức Lễ bộ thị
lang.
(Theo kienthuc.net.vn)