Di sản tư liệu Châu bản triều Nguyễn: Khẳng định Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam
Công chúng tham quan và xem triển lãm về Châu bản triều Nguyễn
Kho di sản tư liệu thế giới thêm phong phú
Quyết định trên thông qua tại phiên họp thứ hai, Hội nghị toàn thể lần thứ 6 của Ủy ban Chương trình Ký ức thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương 2014 (MOWCAP) cách đây ít ngày tại Quảng Châu (Trung Quốc). Đại diện Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước cho hay: Các chuyên gia của MOWCAP đánh giá cao giá trị nội dung, tính xác thực, độc đáo, duy nhất và tầm ảnh hưởng của Châu bản triều Nguyễn đối với khu vực, quốc tế. Bởi đây là khối tài liệu hành chính duy nhất còn lưu giữ được của một vương triều phong kiến Việt Nam, lưu giữ bút tích của các vua triều Nguyễn phê duyệt các vấn đề của đất nước. Châu bản triều Nguyễn chứa đựng nhiều thông tin phong phú, phản ánh mọi lĩnh vực trong xã hội dưới triều Nguyễn như chính trị, an ninh quốc phòng, kinh tế, ngoại giao, văn hóa, giáo dục... Dưới triều Nguyễn, Châu bản là nguồn sử liệu quan trọng để biên soạn các bộ sử, các sách điển lệ chính thống như: "Đại Nam thực lục chính biên,” "Đại Nam nhất thống chí,” "Quốc triều chính biên toát yếu”...
Như vậy, Châu bản triều Nguyễn là di sản tư liệu thứ 4 của Việt Nam được UNESCO công nhận (sau Mộc bản triều Nguyễn (2007), 82 Bia đá Tiến sỹ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (2010) và Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm (2012). Việc vinh danh Châu bản triều Nguyễn đã góp phần làm phong phú thêm kho di sản tư liệu ký ức của Việt Nam và của thế giới.
Những tư liệu gốc khẳng định chủ quyền Hoàng Sa, Trường Sa
Trước đó, nhằm giới thiệu rộng rãi tới công chúng giá trị của Châu bản triều Nguyễn, trong hai năm 2012 - 2013, nhiều cuộc triển lãm mang chủ đề "Ngự phê Châu bản triều Nguyễn 1802 - 1945” đã được Cục Văn thư Lưu trữ Nhà nước, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp tổ chức tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Thừa Thiên - Huế. Những tờ châu bản này được chọn lọc từ kho tàng Châu bản triều Nguyễn, gồm 734 tập với hàng nghìn trang văn bản gốc, hiện đang lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I (thuộc Cục Văn thư Lưu trữ Nhà nước, Bộ Nội vụ). Cùng với đó, trong các cuộc triển lãm mang chủ đề "Hoàng Sa, Trường Sa của Việt Nam - những bằng chứng lịch sử” trong suốt năm 2013, Châu bản triều Nguyễn cũng được trưng bày, giới thiệu rộng rãi tới công chúng.
Theo nội dung các châu bản đã được triển lãm, nhiều cơ quan của triều đình đã tham gia phối hợp tiến hành và báo cáo việc xác lập, thực thi chủ quyền đối với hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa. Nhiều đoàn khảo sát liên tục được cử đi ra hai quần đảo này để khảo sát, cắm mốc, đo vẽ bản đồ. Mỗi đội đi về đều có báo cáo, chẳng hạn như, Châu bản ngày 12-2 năm Minh Mệnh thứ 17 (1836) của Bộ Công ghi rõ tên trưởng đoàn thuyền đi cắm cọc mốc chủ quyền là Phạm Hữu Nhật, giữ chức Chánh đội trưởng thủy quân, ghi rõ lời phê của vua: "Các thuyền được phái đi Hoàng Sa, mỗi thuyền mang 10 mộc bài (cột gỗ), mỗi cột dài 4 đến 5 thước, dầy 1 tấc, khắc sâu dòng chữ to: Minh Mệnh thập thất niên. Năm Bính Thân, các viên Cai đội thủy quân vâng mệnh đi Hoàng Sa khảo sát, đến đó thì cắm mốc đánh dấu. Hãy tuân mệnh”. Châu bản ngày 21-6 năm Minh Mệnh thứ 19 (1838) cho biết: Kết quả của đoàn khảo sát Hoàng Sa năm 1838 đã khảo sát được 25 đảo, trong đó có 13 đảo được khảo sát lần đầu.
Thủy binh của Việt Nam trong thời Nguyễn đã thực hiện công tác cứu hộ, cứu nạn đối với thuyền bè của các nước khác gặp nạn trên vùng biển Hoàng Sa. Tờ châu bản ngày 27-6 năm Minh Mệnh thứ 11 (1830) ghi lời tâu của Nguyễn Văn Ngữ - quan thủ ngự cửa biển Đà Nẵng - khi biết tin một tàu buôn của Pháp gặp nạn tại Hoàng Sa: "Thần lập tức sức cho thuyền tuần tiễu ở tấn (cửa biển) mang nước ngọt ra biển tìm kiếm. Nay xin tâu báo là (từ giờ dần) đến giờ ngọ thì gặp Đô-ô-chi-ly cùng phái viên, thủy thủ 15 người, hiện đã đưa về tấn, người và tiền bạc đều an toàn”. Nhiều tờ châu bản có nội dung phản ánh việc triều đình đã ban hành và thực hiện các chính sách ưu đãi đối với những người được cử đi thực thi công vụ trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Và như vậy, thông qua các triển lãm về Châu bản Triều Nguyễn được trưng bày trong suốt 2 năm qua, người xem cũng nhìn thấy rõ hơn những tư liệu gốc khẳng định chủ quyền, thực thi quản lý và khai thác sản vật, tuần phòng và cứu hộ của người Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Những công việc này đã được tiến hành thường xuyên, được những cơ quan chính thức của nhà nước ghi chép theo cách thức khá tỷ mỷ và quy chế nghiêm ngặt. Điều này cũng cho thấy sự quan tâm lớn và việc theo dõi thường xuyên từ thế kỷ 19 của chính quyền Việt Nam với những công việc liên quan tới hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Với tất cả giá trị của Châu bản Triều Nguyễn về tính văn bản học lẫn tính khoa học hành chính và tính pháp lý cụ thể, việc vinh danh Châu bản triều Nguyễn - diễn ra tại Trung Quốc vào thời điểm này lại càng có ý nghĩa trong cuộc đấu tranh phần khẳng định chủ quyền biển đảo Việt Nam. Và hơn thế, theo PGS.TS Đỗ Bang thì Châu bản triều Nguyễn là kỷ lục của một loại ấn phẩm thủ công mà không dễ dàng gì các nước có nền văn hóa lâu đời hay nền văn minh phát triển có được…
Triết Giang
(Theo daidoanket.vn)