Ngôi nhà 48 Hàng Ngang vốn là nhà của cụ Trịnh Phúc Lợi (hiệu tơ lụa Phúc Lợi) được xây dựng theo lối cổ gồm 2 tầng. Sau khi được thừa kế ngôi nhà từ người cha, ông bà Trịnh Văn Bô đã sửa sang theo lối kiến trúc hiện đại gồm 4 tầng, tầng 1 là cửa hàng bán tơ lụa, tầng 2 và 3 là các phòng dùng để tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ, tầng 4 chủ yếu làm kho chứa hàng.

Với vị trí nằm giữa khu buôn bán sầm uất, khách vào ra nhộn nhịp, hơn nữa từ trên tầng 4 có thể quan sát động tĩnh cả một khu vực rộng từ chợ Đồng Xuân đến ngã tư Hàng Đào, nhà 48 Hàng Ngang rất phù hợp với hoạt động bí mật của Đảng. Hơn thế, gia đình ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, đã được giác ngộ cách mạng từ lâu và trở thành một cơ sở tin cậy của Đảng trong nội thành Hà Nội, vì vậy, Thành uỷ Hà Nội đã chọn nơi đây làm nơi ở và làm việc của các đồng chí Trung ương trước Cách mạng tháng Tám.

Ngày 22/8/1945, tại nhà 48 Hàng Ngang, đồng chí Trường Chinh, Tổng Bí thư Đảng đã chủ trì cuộc họp Ban Thường vụ Trung ương Đảng để bàn công tác lớn về đối nội, đối ngoại và đón Bác Hồ về Hà Nội. Ngày 23/8, Chủ tịch Hồ Chí Minh về đến thôn Phú Gia (Từ Liêm, Hà Nội). Ngày 25/8/1945, Bác vào nội thành. Các đồng chí lãnh đạo Đảng đón Bác về ở nhà số 48 Hàng Ngang. Đây là lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt chân lên Hà Nội. Để đảm bảo bí mật, Bác được đưa vào theo cửa 35 Hàng Cân. Tại tầng 2 của ngôi nhà, phòng ăn của gia đình trước đây được dùng làm phòng họp của Chủ tịch Hồ Chí Minh với các đồng chí trong thường vụ. Giữa phòng là chiếc bàn gỗ hình chữ nhật, 8 chiếc ghế tựa bọc nỉ xanh, phủ vải trắng. Tại đây, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng để chuẩn bị cho việc ra mắt Chính phủ lâm thời vào ngày 2/9/1945.

Căn phòng nhỏ Chủ tịch Hồ Chí Minh ở rộng khoảng 20m², ở phía trong kê một chiếc bàn tròn, đường kính 1m, một chiếc ghế bành có lưng tựa cao bọc vải trắng, góc bên đặt một chiếc đi văng, một chiếc tủ gỗ màu cánh gián. Gần cửa là chiếc giường vải xếp để Bác nằm. Chính tại căn phòng nhỏ bé này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khởi thảo bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Chiều ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trịnh trọng đọc bản “Tuyên ngôn độc lập”, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hoà trước hàng chục vạn nhân dân tập trung tại Quảng trường Ba Đình cùng hàng chục vạn người dân Hà Nội trước loa phóng thanh.

Thông với phòng ở của Bác là phòng khách ở phía ngoài, rộng chừng 50m², có cửa kính, cửa chớp, rèm lụa trắng. Giữa phòng khách trải tấm thảm đen hoa rộng 20m², kê một bộ xa lông tiếp khách. Qua hành lang ở tầng 2 có một phòng rộng 60m² là nơi Bác thường làm việc với các đồng chí Trường Chinh, Nguyễn Lương Bằng, Võ Nguyên Giáp, Lê Đức Thọ…

Hiện, Nhà 48 Hàng Ngang còn lưu giữ khá đầy đủ những đồ dùng liên quan đến sự kiện Bác viết “Tuyên ngôn độc lập”, phòng trưng bày “Bác Hồ với thủ đô Hà Nội” còn nhiều hiện vật, hình ảnh giới thiệu cuộc sống giản dị của Bác và tình cảm của nhân dân Thủ đô đối với Bác. Di tích Nhà 48 Hàng Ngang được xếp hạng cấp quốc gia, là một trong hệ thống chi nhánh Bảo tàng Hồ Chí Minh do Bảo tàng Hà Nội trực tiếp quản lý, cần được quy hoạch và tôn tạo để giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ và thu hút đông đảo khách tham quan.

Khánh Linh

NXB Hà Nội