Huyện Thanh Trì hiện nay có 16 đơn vị hành chính cơ sở, gồm huyện lỵ là thị trấn Văn Điển và 15 xã: Duyên Hà, Đại Áng, Đông Mỹ, Hữu Hòa, Liên Ninh, Ngọc Hồi, Ngũ Hiệp, Tả Thanh Oai, Tam Hiệp, Tân Triều, Thanh Liệt, Tứ Hiệp, Vạn Phúc, Vĩnh Quỳnh, Yên Mỹ.

Quay ngược dòng lịch sử, huyện Thanh Trì vào thời Hùng Vương - An Dương Vương, vùng đất huyện Thanh Trì hiện nay thuộc bộ Giao Chỉ - một trong 15 bộ của nước Văn Lang - Âu Lạc. Thời Bắc thuộc, từ sau năm 179 TCN đến thời thuộc Tùy (602 - 618), vùng đất huyện Thanh Trì thuộc quận Giao Chỉ, thời thuộc Đường (618 - 905) đổi làm châu Giao Chỉ thuộc An Nam đô hộ phủ.

Thời Ngô - Đinh - Tiền Lê đến Lý - Trần - Hồ (thế kỷ X - đầu thế kỷ XV), vùng đất huyện Thanh Trì hiện nay chủ yếu thuộc huyện Long Đàm, châu Thượng Phúc, lộ Đông Đô. Đời Lê Trung hưng, do kiêng húy vua Thế Tông Lê Duy Đàm (1573-1600), huyện Thanh Đàm đổi thành huyện Thanh Trì, thừa tuyên (đạo, xứ) Sơn Nam được đổi thành trấn Sơn Nam, năm 1741 trấn Sơn Nam được tách thành hai trấn là Sơn Nam Thượng và Sơn Nam Hạ. Từ đó, vùng đất huyện Thanh Trì hiện nay chủ yếu thuộc huyện Thanh Trì, phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng. Vào thời Nguyễn, đầu thế kỷ XIX, vùng đất huyện Thanh Trì hiện nay chủ yếu thuộc địa giới của huyện Thanh Trì, phủ Thường Tín và một phần huyện Thanh Oai, phủ Ứng Thiên (năm 1815 đổi thành phủ Ứng Hòa), trấn Sơn Nam Thượng. Huyện Thanh Trì khi ấy gồm 12 tổng, 100 xã, thôn, trại, sở; huyện Thanh Oai gồm 12 tổng, 94 xã, thôn, trang, phường.

Sau cải cách hành chính của vua Minh Mệnh (năm 1831), tỉnh Hà Nội được thành lập, gồm 4 phủ, 15 huyện. Từ đó đến cuối thế kỷ XIX, huyện Thanh Trì hiện nay chủ yếu thuộc huyện Thanh Trì, phủ Thường Tín và huyện Thanh Oai, phủ Ứng Hòa, tỉnh Hà Nội. Ngày 19/7/1888, Tổng thống Pháp ra Sắc lệnh thành lập thành phố Hà Nội. Ngày 3/10/1888, Toàn quyền Đông Dương Guillaume Richaud đã phê chuẩn đạo Dụ ngày 1/10/1888 của vua Đồng Khánh, chính thức thừa nhận Hà Nội là “nhượng địa” của chính quyền Pháp. Thành phố Hà Nội thời kỳ này gồm địa giới hai huyện Vĩnh Thuận và Thọ Xương của phủ Hoài Đức cũ. Trong khi đó, tỉnh Hà Nội (phần còn lại - ngoại trừ thành phố Hà Nội và phủ Lý Nhân năm 1890 tách ra thành lập tỉnh Hà Nam), ngày 26/12/1896 chuyển tỉnh lỵ về làng Cầu Đơ thuộc huyện Thanh Oai (nay thuộc quận Hà Đông) và đến ngày 3/5/1902 đổi tên thành tỉnh Cầu Đơ. Huyện Thanh Trì thuộc phủ Thường Tín, huyện Thanh Oai thuộc phủ Ứng Hòa, tỉnh Cầu Đơ. Ngày 6/12/1904, tỉnh Cầu Đơ chính thức được đổi tên thành tỉnh Hà Đông. Từ đó, huyện Thanh Trì phủ Thường Tín và huyện Thanh Oai phủ Ứng Hòa thuộc tỉnh Hà Đông.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, huyện Thanh Trì thuộc tỉnh Hà Đông. Theo Quyết định số 168 -NV/QP/NgĐ ngày 20/10/1947 của Liên Bộ Nội vụ và Quốc Phòng, tạm thời trong thời kỳ kháng chiến, đặt thị xã Hà Đông và 4 phủ huyện Hoài Đức, Đan Phượng, Thanh Trì, Thanh Oai dưới quyền điều khiển của Ủy ban Kháng chiến kiêm hành chính thành phố Hà Nội về phương diện hành chính và kháng chiến. Từ đây, khu vực huyện Thanh Trì hiện nay thuộc thành phố Hà Nội. Theo quyết định số 243-NV/QP/NgĐ ngày 07/5/1948 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, về phương diện kháng chiến cũng như về phương diện hành chính, bốn huyện Đan Phượng, Hoài Đức, Thanh Trì và Thanh Oai nay lại trả về cho tỉnh Hà Đông. Từ đây, khu vực huyện Thanh Trì hiện nay thuộc tỉnh Hà Đông. Cũng trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954), khu vực tỉnh Hà Đông là vùng quân Pháp tạm chiếm. Do vậy, ngày 13/10/1950, Thủ hiến Bắc Việt ban hành Nghị định số 5520 - THP/NĐ ấn định lại địa giới các quận Văn Điển, Thường Tín, Phú Xuyên thuộc tỉnh Hà Đông, trong đó khu vực huyện Thanh Trì thuộc quận Văn Điển.

Sau năm 1954, huyện Thanh Trì thuộc tỉnh Hà Đông. Ngày 4/1/1955, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 436-TTg giải tán quận Văn Điển để tổ chức lại thành hai huyện Thanh Trì và Thanh Oai, thuộc tỉnh Hà Đông. Ngày 20/4/1961, Nghị quyết Quốc hội Khoá II kỳ họp thứ 2 quyết định mở rộng địa giới Thủ đô Hà Nội, sáp nhập vào thành phố Hà Nội một số khu vực thuộc các tỉnh Hà Đông, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc và Hưng Yên. Tiếp đó, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 78-CP ngày 31/5/1961 về việc phân chia các khu vực nội thành và ngoại thành của thành phố Hà Nội, gồm 4 khu phố và 4 huyện. Từ đây, huyện Thanh Trì gồm 1 thị trấn (Văn Điển) và 21 xã, thuộc tỉnh Hà Đông. Theo Quyết định số 103-NQ/TVQH ngày 21/4/1965 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tỉnh Hà Tây được thành lập trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Hà Đông và Sơn Tây. Huyện Thanh Trì thuộc tỉnh Hà Tây. Ngày 27/12/1975, Quốc hội khóa V, kỳ họp thứ 2 đã thông qua Nghị quyết hợp nhất hai tỉnh Hà Tây và Hòa Bình, lấy tên là tỉnh Hà Sơn Bình. Huyện Thanh Trì thuộc tỉnh Hà Sơn Bình. Ngày 17/2/1979, huyện Thanh Trì sáp nhập thêm 4 xã (Liên Ninh, Ngọc Hồi, Đại Áng, Tả Thanh Oai) của huyện Thường Tín và xã Hữu Hòa của huyện Thanh Oai thuộc tỉnh Hà Sơn Bình. Ngày 26/10/1990, chuyển xã Hoàng Văn Thụ về quận Hai Bà Trưng quản lý để thành lập phường Hoàng Văn Thụ (đến năm 2004 chuyển sang thuộc quận Hoàng Mai). Đến ngày 12/8/1991, Nghị quyết của Quốc hội khóa VIII, kỳ họp thứ 9 đã quyết định chia tỉnh Hà Sơn Bình thành 2 tỉnh là Hòa Bình và Hà Tây. Huyện Thanh Trì thuộc tỉnh Hà Tây. Ngày 22/11/1996, tách xã Khương Đình về quận Thanh Xuân. Ngày 6/11/2003, lại tách 10 xã (Đại Kim, Định Công, Hoàng Liệt, Thịnh Liệt, Yên Sở, Vĩnh Tuy, Thanh Trì, Lĩnh Nam, Trần Phú, một phần xã Tứ Hiệp) về quận Hoàng Mai. Sau khi điều chỉnh địa giới hành chính, huyện Thanh Trì còn lại thị trấn Văn Điển và 15 xã. Từ đó đến nay, huyện Thanh Trì là một trong 30 quận, huyện và thị xã thuộc thành phố Hà Nội.

Vài nét được giới thiệu trong hồ sơ tư liệu văn hiến Thăng Long là những sử liệu để bạn đọc thêm hiểu biết về lịch sử của huyện Thanh Trì. Với cơ cấu dân số ổn định, Thanh Trì đang ngày một phát triển mạnh mẽ về mọi mặt và tương lai phấn đấu để trở thành một quận của thành phố Hà Nội.

Linh Ánh