Qua một con ngõ sâu và hẹp, mới vào được đến căn nhà nhỏ của nhà nghiên cứu văn hóa Giang Quân. Ngôi nhà là một không gian tĩnh lặng, cho một con người lặng lẽ. 

Nhà nghiên cứu Giang Quân quê đất Cẩm Giàng, Hải Dương. Khi được hỏi xứ Ðông quê ông cũng là một vùng văn hóa bề thế, nhưng sao ông lại dành cả cuộc đời nghiên cứu về Hà Nội?

Ông cười bảo:

- Ðúng là văn hiến xứ Ðông có bề dày, nhưng tôi đến với Hà Nội như một cái duyên.

Nhà nghiên cứu Giang Quân tên thật là Nguyễn Hữu Thái. Chàng thanh niên Nguyễn Hữu Thái tham gia hoạt động cách mạng từ rất sớm. Sau một lần bị  giặc Pháp bắt, rồi được thả, ông quyết định chuyển gia đình lên Hà Nội. Ðó là năm 1950. Vốn làm thơ, viết kịch và có nhiều tác phẩm đăng báo khi còn ngồi trên ghế nhà trường, Nguyễn Hữu Thái có cái nhạy cảm riêng. Ông thấy ở Hà Nội nhiều điều đặc biệt. Những nhà tư sản giàu có danh tiếng, nhưng ra đường cũng chỉ trang sức một cách hết sức nhẹ nhàng, vừa đủ để làm duyên. Khi đến những con phố sầm uất như Hàng Ðào, ông cũng thấy những điều đặc biệt. Người ta không tranh bán, tranh mua. Khách hàng có làm phiền thế nào, người chủ vẫn một mực nhẹ nhàng. Không chỉ có người giàu, người nghèo Hà Nội cũng cư xử rất khác. Chỉ cần nhìn dáng một người con gái là biết có phải người Hà Nội hay không. Người Hà Nội luôn ý thức tìm những ngôn từ hay để diễn tả đời sống hằng ngày, ngay cả những việc không hay, qua cách nói của người Hà Nội cũng nhẹ đi rất nhiều. Và tình yêu bắt đầu từ những điều giản dị như thế...

Sau này, nhà nghiên cứu Giang Quân công tác tại Sở Văn hóa Thông tin Hà Nội. Công việc giúp ông có điều kiện đi, gặp gỡ những con người Hà Nội. Vừa thực hiện công việc của một cán bộ văn hóa - thông tin, đi bất cứ nơi đâu, ông cũng tìm hiểu, ghi chép tỷ mỷ về lịch sử, văn hóa, phong tục tập quán, danh nhân, nghề truyền thống, ngạn ngữ, ca dao... của từng địa phương của Hà Nội. Ðó là nền tảng cho những tác phẩm nghiên cứu của ông sau này. Năm 1984, kỷ niệm 30 năm Ngày Giải phóng Thủ đô 10-10, ông đã cho xuất bản cuốn Thủ đô Hà Nội. Ðây là cuốn sách tâm huyết đầu tiên của ông về Hà Nội, đồng thời, cũng có thể coi đó là cuốn sách đầu tiên, mang tính chất của một cuốn "cẩm nang" về Hà Nội. Ở đây, người ta vừa thấy yếu tố địa chí như: Sông suối, đường thủy, đường bộ, chợ... cho đến yếu tố văn hóa như: nghề truyền thống, những đặc sản... của Thủ đô. Cuốn sách đặc biệt hữu ích với những người muốn tìm hiểu về Hà Nội một cách khái quát và nhanh nhất. Sau này, năm 2000, cuốn sách được tái bản, bổ sung, chỉnh lý để thành phố dùng làm quà tặng bè bạn vào dịp kỷ niệm 990 năm Thăng Long - Hà Nội. Một cuốn sách khác cũng giống như một "từ điển" về Hà Nội là Ký sự địa chí Hà Nội (NXB Quân đội). Ông viết cuốn sách khi Hà Nội chưa mở rộng, mỗi quận, huyện của Hà Nội (cũ) là một chương, bao gồm tình hình địa chí thay đổi qua các thời kỳ, những vốn cổ dân gian, ca dao, di tích, nhân vật nổi tiếng... Ðọc sách, người ta thấy đó là sự dày công nghiên cứu của người viết. Càng đáng khâm phục hơn về tinh thần làm việc của nhà nghiên cứu khi biết rằng, viết về những vùng đất, con người, ngay cả khi có sẵn tài liệu, ông vẫn đến tận nơi khảo sát một cách tỷ mỷ. Cũng với tinh thần ấy, không khó để hình dung ra nhà nghiên cứu cao tuổi đã mất nhiều công sức thế nào khi ông viết cuốn "Từ điển đường phố Hà Nội" - một cuốn sách được tái bản rất nhiều lần và được công chúng ưa thích.

Sau mấy chục năm nghiên cứu, nhà nghiên cứu Giang Quân là một trong những người có nhiều nghiên cứu nhất về Hà Nội. Có thể kể đến những tác phẩm tiêu biểu như: Khâm Thiên gương mặt cuộc đời, Trò chơi trò diễn dân gian vùng Hà Nội, Hà Nội phố phường, Hà Nội trong ca dao ngạn ngữ, Văn hóa gia đình người Hà Nội, Thăng Long - Hà Nội nghìn năm truyền thống và thanh lịch... Năm 2011, ông vinh dự được trao tặng danh hiệu "Công dân Thủ đô ưu tú".

Hà Nội hôm nay đã khác xa hơn 60 năm trước, khi ông đặt chân đến. Cái khác lớn nhất là văn hóa người Hà Nội. Có người thường trách văn hóa Hà Nội đi xuống vì những người dân nơi khác đến. Nhà nghiên cứu Giang Quân nghĩ khác. Người tứ xứ cũng đem đến cho Hà Nội những cái đẹp của vùng quê họ. Chỉ có điều, họ chưa kịp bắt nhịp với lối sống đô thị, còn rơi rớt lối sống tự do, tùy tiện. Ông tâm niệm, rồi cùng với thời gian, người ta cũng sẽ phải "nhập gia tùy tục". Có một điều đi theo ông suốt cuộc đời nghiên cứu, ông vẫn thường nhắc lại đến hôm nay, đó là: Khi nói về tuyên truyền thi đua người tốt, việc tốt, Bác Hồ nói rằng, phải có những con người cụ thể, những việc làm cụ thể. Bởi thế, ông luôn gạn đục, khơi trong, tìm những nhân tố tích cực để tuyên truyền đến mọi người thông qua trang viết. Dẫu cuộc sống ngoài xã hội hôm nay, lời ăn tiếng nói không thanh, không đẹp như xưa; thậm chí, nhiều giá trị của văn hóa ứng xử bị đảo lộn, nhưng ông vẫn giữ niềm tin rằng, những nét đẹp văn hóa Hà Nội, có thể bị phôi pha, nhưng không bao giờ mất.

(Theo nhandan.org.vn)