Phút thăng hoa, Đại tướng trở thành nhiếp ảnh gia. Ảnh: Trần Định.

Sở dĩ tôi phải kể ra đây cái chức hạ sĩ "quèn" của mình không phải để hơn thua chuyện công lao, hưởng thụ, mà là vì một kỷ niệm không thể nào quên với vị Đại tướng kính yêu vừa về cõi vĩnh hằng. Trước tháng 7/2001, mỗi lần đi qua số nhà 30 Hoàng Diệu, tôi vẫn được nghe bạn bè thì thầm: Đại tướng ở nơi đây. Chỉ vậy thôi mà tim đập bồi hồi. Tôi chỉ thầm mong thấp thoáng bóng dáng Người dạo trong khuôn viên cây lá đó. Rồi Đại tá, Nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Hồng cho tôi xem những bức ảnh chụp về Đại tướng. Tôi biết anh Trần Hồng đang được báo Quân đội nhân dân đặc phái vào ra nhà Đại tướng để ghi lại cuộc sống, lao động, giao tiếp… của Đại tướng, chuẩn bị cho dịp mừng sinh nhật lần thứ 90 của Ông. Tôi bảo Trần Hồng, tôi có thể "quá giang" vô dinh Đại tướng được không? Trần Hồng rụt rè trả lời: "Cũng có thể".

Trần Hồng gọi điện xin ý kiến của Đại tá Huyên, thư ký của Đại tướng. Đương nhiên để thuyết phục Đại tá thư ký, Trần Hồng giới thiệu tôi là nhà thơ, nhà văn, nhà báo, là cựu binh cũ từng chiến đấu ở Tây Nguyên, cũng là …nhà nhiếp ảnh ở một tờ báo văn nghệ ở miền Trung muốn tiếp cận Đại tướng để có tác phẩm nhân ngày sinh nhật Cụ (hồi đó tôi đang là phóng viên, biên tập viên Tạp chí Hồng Lĩnh thuộc Hội Văn nghệ Hà Tĩnh). Đại tá Huyên đồng ý và hẹn buổi chiều hôm ấy, đúng 3 giờ.

Cuộc yết kiến ấy, ngoài Trần Hồng và tôi còn có nghệ sĩ Trần Định ở Việt Nam Thông tấn xã và Tiến sĩ Dương Thanh Biểu - Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao. Anh Biểu nguyên là đại đội trưởng một đại đội chủ công của Quân đoàn 3, đã từng là Dũng sĩ diệt Mỹ ở mặt trận Tây Nguyên.

Đại tá Huyên tiếp chúng tôi ở phòng trưng bày kỷ vật của nhà Đại tướng. Ông bảo Đại tướng đang có khách nước ngoài, đề nghị mọi người đợi ở đây và tranh thủ xem các phòng lưu niệm. Tôi chợt nhận ra một điều lý thú: Một người vĩ đại đến mức chỉ mới 55 tuổi mà cả nước đã coi là Cha Già Dân Tộc, là Bác, là Cụ, là Người. Dù Bác đã về cõi tiên ngót nửa thế kỷ, những từ nhân xưng đó vẫn không hề thay đổi. Còn một người, dù đã ngót trăm tuổi, đã đeo hàm Đại tướng Tổng Tư lệnh trên nửa thế kỷ thì cán bộ, chiến sĩ, đồng đội, nhân dân vẫn yêu quý, thân tình gọi bằng Anh. Đó cũng là một sự vĩ đại. Không chỉ hôm nay và chắc chắn sẽ mãi về sau, con cháu chút chít của Người vẫn yêu mến gọi Anh: Anh Văn của chúng ta.

Bức ảnh đầu tiên tác giả (áo đen phía sau) được chụp chung với Đại tướng Võ Nguyên Giáp và gia đình Ông.

Mấy chục phút ấy, tôi biết mình không thể xem hết, đọc hết cả một "kho" tư liệu quý giá và nghĩ chẳng bao giờ mình còn có dịp vinh hạnh được trở lại đây, tôi chụp lấy chụp để những kỷ vật; mở máy ghi âm đọc và ghi những lời thơ, lời chúc, lời đối… mong lưu lại cho mình. Rồi Đại tướng xuất hiện ở bậc cửa phòng khách, thong thả bước xuống sân, đi sang nhà trưng bày kỷ vật, nơi mấy anh em chúng tôi thấp thỏm trông chờ. Bên Đại tướng là bà Đặng Bích Hà, phu nhân của Đại tướng, đi sau còn mấy người khác.

Đại tướng bắt tay mọi người, nghe giới thiệu từng vị khách rồi vui vẻ nói với Đại tá Huyên, cũng là nói với chúng tôi: "Chiều đẹp thế này, chúng ta ra vườn ngồi cho thoáng". Rồi Đại tướng đi về phía vườn sau, nơi có một bộ bàn ghế đặt ngoài trời. Ông ngồi xuống, bà Hà ngồi bên trái Ông, chị Võ Hồng Anh ngồi cạnh. Anh Võ Điện Biên và mấy cô con gái của Đại tướng cùng đứng sau lưng bố mẹ. Đại tướng chỉ hai chiếc ghế rời đối diện bảo anh Dương Thanh Biểu và tôi ngồi xuống. Lúc này Đại tá Huyên đã xin phép đi về phòng, các anh Trần Định, Trần Hồng đang tác nghiệp với máy ảnh trên tay, trên vai. Tôi được ngồi với Đại tướng vừa sung sướng, vừa bối rối cảm động. Anh Biểu cũng chưa biết phải nói gì thì Đại tướng hỏi: "Cán bộ nhân viên Viện Kiểm sát của chú đời sống có đỡ không?". 

Được gợi ý, anh Dương Thanh Biểu mạnh dạn báo cáo sơ bộ tình hình đời sống, công việc của ngành Kiểm sát với Ông. Đại tướng chăm chú nghe, đôi mắt nhìn thẳng vào người nói chuyện, đầu gật nhẹ, khuyến khích. Ông hỏi anh Biểu về thông tin một số quan chức, cán bộ dính vào một số vụ tiêu cực. Ông tỏ ý buồn khi nghe những thông tin đó. Đại tướng hỏi chúng tôi mà như trò chuyện thân tình giữa ông cháu, về nghề nghiệp làm báo, viết văn, hỏi về những tháng ngày tham gia quân đội. Dương Thanh Biểu say sưa kể cho Ông nghe những ngày ở Tây Nguyên đánh giặc, mắt ông sáng lên, trẻ trung và đồng cảm. Tôi không dám nói gì vì ngại kể về mình, một chàng lính "trơn" từ chiến trường ra và cũng chỉ được làm Lính Cụ Hồ có 5 năm.  Nhất là ngồi trước vị Đại tướng lừng danh.

Nghệ sĩ Trần Định rất hiểu mong muốn của chúng tôi. Anh đi ra phía sau lưng Ông, lễ phép: "Thưa Đại tướng và phu nhân, cháu xin phép được chụp ảnh gia đình Đại tướng với hai cựu chiến binh từng chiến đấu ở chiến trường B3 để làm lưu niệm ạ!". Cả Đại tướng và bà Hà đều vui vẻ gật đầu. Ông bảo anh Biểu, tôi, cùng các cô con gái đứng phía sau ông bà, anh Võ Điện Biên ngồi bên phải Ông để Trần Định bấm máy. Bức ảnh đầu tiên chúng tôi được chụp với Đại tướng và gia đình của Ông, sau này nhiều tờ báo in rất trang trọng với chú thích: "Đại tướng trong khuôn viên gia đình".

Trời ngả về chiều, nắng chếch vàng óng xuyên qua các tán cây xanh. Đại tướng đề nghị mọi người bách bộ trong vườn, vừa đi vừa trò chuyện. Tôi được đi bên Đại tướng, phía bên kia là anh Võ Điện Biên. Cả tôi và Võ Điện Biên mỗi người đều vai đeo máy ảnh. Đại tướng hỏi tôi: "Thế cậu nhà văn có đi bộ đội không nhỉ?". "Thưa bác, cháu có năm năm trong quân đội ạ. Cháu cũng vào chiến trường Tây Nguyên ạ". Đại tướng gật đầu: "Tây Nguyên gian khổ lắm, thiếu đói lắm. Cậu ở chiến trường từ năm nào?". "Dạ, cháu ở từ năm bảy mốt đến năm bảy tư ạ". Ông nhìn tôi, cười rồi hỏi tiếp: "Thế ra quân, cậu cấp bậc gì? Chức vụ gì?". Tôi đỏ mặt và lí nhí: "Dạ thưa, cháu là…hạ sĩ ạ". Ông bật cười: "Hạ sĩ? Sao chậm thế?".

Bị bật vào đúng nỗi niềm, tôi vừa muốn thanh minh, vừa muốn thay mặt những người lính hậu cần Tây Nguyên hồi ấy bày tỏ với vị Tư lệnh tối cao của mình về những bất cập thời chiến ấy. Nhưng rồi, thế nào mà tôi lại buột miệng: "Báo cáo Đại tướng, như vậy là cháu được phong quân hàm hai lần đấy ạ. Một lần từ binh nhì lên binh nhất và một lần từ binh nhất lên hạ sĩ. Còn Đại tướng…hơn năm chục năm chỉ được phong…một lần thôi ạ". Buông xong câu trả lời ấy, tôi cứng giọng, kinh hãi vì mình…"hỏng" mất rồi. Định lấy cái thấp tẹt của tôi để ngưỡng mộ cái cao vời vợi của Ông, nhưng có vẻ không ổn? Tôi lo lắng chờ một biểu hiện trên nét mặt của Ông, rồi vội vàng quay mặt sang phía Võ Điện Biên hy vọng tìm được sự cứu giúp.

Thật may, Đại tướng không giận. Ông cầm tay tôi: "Cậu láu lắm!". Tôi nắm chặt bàn tay ấy, ấm áp, mềm mại và vị tha. Chợt Đại tướng nói nhanh: "Cậu đưa máy ảnh đây, đẹp quá". Ông cầm lấy chiếc máy Nikon D90 của tôi. Tôi gỡ vội dây đeo đang quàng trên vai trao cho Ông và nhìn về phía Ông đang dõi theo: Bà Hà, anh Biểu, chị Võ Hồng Anh và hai con gái của Đại tướng đang đi vào một vùng nắng vàng óng, sóng sánh sắc thu. Giữa vườn xanh, những sợi nắng chếch buổi hoàng hôn đẹp quá. Ông gọi bà Hà đứng lại trong vùng nắng, nâng máy và quỳ xuống ngắm. Tôi cảm giác đó là một nghệ sĩ thực thụ thành thục đến lão luyện. Chợt Đại tướng vẫy tôi: "Cậu, chuyển sang lấy nét tự động cho chính xác". Tôi vội vâng lời, làm ngay rồi lùi lại mấy bước, ngắm Ông tác nghiệp.

Phút hạnh phúc hiếm hoi đó đã được nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Định ghi lại từ một góc không thể đẹp hơn khi Đại tướng đang quỳ, nâng máy ngắm vào  mục tiêu, còn tôi và Võ Điện Biên thành kính đứng bên Người, ngưỡng mộ.

Đêm 7/10/2013