 |
| Trang đầu của cuốn Phép giảng tám ngày in bằng chữ quốc ngữ. |
Cửa biển Tiên Châu, quê hương của Anrê Phú Yên nằm sát Dinh Trấn biên là nơi linh mục Đắc Lộ ghi những dấu chân đầu tiên trên con đường truyền giáo đến Việt Nam với tài liệu huấn luyện giáo lý Phép giảng tám ngày (Cathechismus) được in song ngữ La-tinh và chữ quốc ngữ sơ khai.
Cuốn giáo lý Phép giảng tám ngày in tại Roma, Italia năm 1651 nay đã trải qua 363 năm vẫn còn nguyên vẹn và được trưng bày tại phòng thánh tích Anrê Phú Yên ở nhà thờ Mằng Lăng.
Đây là cuốn sách in bằng chữ quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam, một cứ liệu quan trọng của thời kỳ đầu phôi thai chữ Việt.
Thiên tài ngôn ngữ Francisco de Pina ở Nước Mặn
Những nhà nghiên cứu thường đề cập đến vai trò quan trọng của cha Đắc Lộ trong việc hình thành chữ quốc ngữ của Việt Nam nhưng thường chỉ lướt qua vai trò của thiên tài ngôn ngữ Francisco de Pina, người đã dạy tiếng Việt cho cha Đắc Lộ.
Năm 1615 các thừa sai Dòng Tên đặt chân đến Đà Nẵng và lập cơ sở truyền giáo đầu tiên ở Đàng Trong. Không lâu sau đó, cũng theo đường biển, cơ sở truyền giáo thứ hai được lập ra ở Nước Mặn theo lời mời của quan Trần Đức Hòa, Khám lý phủ Qui Nhơn.
Ba linh mục Dòng Tên Francesco Buzomi người Ý, Francisco de Pina người Bồ Đào Nha, Cristoforo Borri người Ý và tu huynh António Dias người Bồ Đào Nha đã đặt chân đến Nước Mặn lập cơ sở vào thàng 7 năm 1618.
 |
| Cây đa 16 nhánh nơi di tích ngày xưa là cơ sở truyền giáo Nước Mặn. |
Cristoforo Borri đến Đàng Trong sau Francisco de Pina một năm và đã thấy Pina rất giỏi tiếng Đàng Trong và nói năng rất tự nhiên với người bản xứ.
Năm 1620 các nhà truyền giáo đã soạn được sách giáo lý bằng tiếng nói Đàng Trong. Có lẽ Francisco de Pina đã phiên âm những sách đó ra chữ quốc ngữ và các thầy giảng khác phiên âm ra chữ Nôm.
Chân phước Anrê Phú Yên được nhắc đến trong tài liệu của các nhà truyền giáo như là người thông dịch cho cha Marques ở Dinh Chiêm Quảng Nam sau khi được cha Đắc Lộ làm lễ xưng tội tại quê nhà.
Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu, năm 1622 cha Francisco de Pina đã soạn được một tập nhỏ ghi âm tiếng nói Việt Nam bằng mẫu tự La tinh với các dấu để phân biệt thanh âm.
 |
| Giếng nước ngọt duy nhất ở Nước Mặn có tuổi đời hơn 3 thế kỷ nay nằm trong vườn nhà ông Võ Cự Anh. |
Pina cũng bắt đầu học ngữ pháp tiếng Việt bằng cách trình dẫn các văn bản tiếng Việt của các tác giả Việt Nam.
Năm 1624 khi cha Đắc Lộ đến Dinh Chiêm cũng như cha Borri thì đã thấy “cha Pina khỏi cần thông ngôn vì đã nói rất thạo”.
Được cha Pina hướng dẫn, cha Đắc Lộ bắt đầu học thứ “ngôn ngữ có cung điệu giống như thanh nhạc, cần phải biết xướng cho đúng thanh điệu, sau mới học các âm qua bảng chữ cái”.
Việc học tiếng Việt sau này được cha Đắc Lộ tả lại là “chuyên chú như xưa kia từng học thần học ở Roma”.
Kết quả của sự chuyên chú đó là không lâu sau cha Đắc Lộ đã hoàn thiện chữ quốc ngữ, xuất bản từ điển, sách dạy giáo lý bằng chữ quốc ngữ từ người sáng chế ra chữ quốc ngữ là thiên tài ngôn ngữ Francisco de Pina.
Dấu xưa xe ngựa
Rời nhà thờ cổ kính Mằng Lăng, chúng tôi ngược ra Bình Định tìm về Nước Mặn, nơi phôi thai của chữ quốc ngữ ngày xưa, ngang qua Gò Bồi, quê ngoại của ông vua thơ tình Việt Nam, thi sĩ Xuân Diệu.
Cảng thị Nước Mặn trong lịch sử giao thương sơ khai ở xứ Đàng Trong chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn rồi mất vai trò vì bị bồi lấp.
Phố thị ngày xưa bây giờ không còn dấu tích gì nữa. Thỉnh thoảng người ta chỉ bắt gặp đâu đó dưới lòng sông những chiếc mỏ neo và ván thuyền cũ mục.
 |
| Tiểu chủng viện Làng Sông cổ kính là kiến trục gothic |
Năm 2011, Giáo phận Qui Nhơn đã cho xây một cây đa bằng bê tông gồm 16 nhánh ở tại cơ sở truyền giáo cũ ngày xưa cha Francisco de Pina từng sinh sống và giảng đạo.
Mười sáu nhánh cây đa tượng trưng cho 16 cơ sở truyền giáo ở xứ Đàng Trong nay nằm trong nhà của ông Võ Cự Anh.
Dấu tích duy nhất còn sót lại hơn sau 3 thế kỷ đầy biến động là cái giếng cổ xưa. Đây là giếng nước ngọt duy nhất từ ngày xưa cho đến bây giờ ở vùng Nước Mặn.
Từ giếng nước ngọt này, các thừa sai Dòng Tên đã phụng sự công việc truyền đạo cho người Việt Nam thông qua phương tiện chữ quốc ngữ do cha Francisco de Pina sáng chế và cha Đắc Lộ hoàn chỉnh.
 |
| Xưởng in chữ quốc ngữ đầu tiên ở Tiểu chủng viện Làng Sông giờ không còn dấu tích nữa. |
Nhà in Làng Sông ra đời trước năm 1872 nằm trong tiểu chủng viện Làng Sông với mục đích in ấn giáo lý sau khi chữ quốc ngữ phôi thai.
Imprimerie de Làng Sông ngoài sách in bằng tiếng La tinh, tiếng Pháp còn in sách bằng chữ quốc ngữ là một trong 3 nhà in ra đời sớm nhất ở Việt Nam.
Các tác phẩm của Trương Vĩnh Ký, Pierre Lục, Lê Văn Đức… ngày nay được xem là những văn bản bằng chữ quốc ngữ đầu tiên vẫn còn lưu giữ tại Thư viện Quốc gia Hà Nội.
Nhưng Imprimerie Làng Sông không còn nữa. Những biến động của lịch sử đã xóa hẳn dấu vết Imprimerie Làng Sông.
Bây giờ, giữa cánh đồng lúa Phước Sơn êm đềm nằm trong vựa lúa Tuy Phước Tiểu chủng viện Làng Sông vẫn nổi bật với hai hàng cây sao cổ thụ với kiến trúc gothic đẹp lạ lùng.
Từ đó, men theo đầm Thị Nại trở về thành phố Qui Nhơn không còn xa. Chúng tôi ngồi bên con đường đẹp nhất thành phố này được đặt tên thi sĩ tình yêu Xuân Diệu và thầm mong một ngày nào đó Hội đồng Nhân dân thành phố này cởi mở đặt tên cho một con đường nào đó là Francisco de Pina – người đã khai sinh ra chữ quốc ngữ!
(Theo motthegioi.vn)