Tương truyền, khi Hai Bà Trưng khởi nghĩa, bà Sa Lãng đã chiêu binh luyện tập, sau đó kéo quân về với Hai Bà Trưng đánh giặc, lập được nhiều công lao. Bà được ban tước lộc và cho hưởng thực ấp tại Hạ Trì. Bà dạy dân cấy lúa nước, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải, đóng thuyền, thả lưới bắt cá trên sông. Sau khi bà mất, nhân dân lập đền thờ cúng, đời đời hương khói để tưởng nhớ công ơn bà.

Lễ hội đền Sa Lãng là lễ hội lớn nhất của huyện Đan Phượng hiện nay. Ngày mùng 7, các lực lượng tham gia lễ hội tập trung tại đình và đền. Mọi người bao sái đồ tế khí, chồng kiệu vào nơi quy định rồi tiến hành lễ nhập tịch. Ngày mùng 8 là chính hội, buổi sáng có nghi lễ tế thần, chủ tế giữ vai trò “con trưởng” của thánh Mẫu. Đầu tiên làm lễ tuyên sắc phong của các triều vua đã ban tặng thánh đền Sa Lãng. Mỗi năm dân làng chọn một đại sắc để đọc trước khi vào tế. Tế gồm ba tuần tế dẫn dâng nước, dâng rượu, dâng hoa… đều có phường bát âm tham gia. Sau khi đọc xong, bài văn tế được hoá trước ban thờ, quan viên tế cùng dân chúng lễ tạ. Sau tế lễ là màn múa sênh tiền. Tiếp theo là cuộc rước lớn dọc trên đê sông Hồng từ đền Sa Lãng xuống đình chợ Dày. Đi đầu đoàn rước là hàng cờ ngũ sắc, tiếp theo là hương án, trên đặt hương và hoa quả. Đi sau kiệu là giá văn. Điểm giữa các kiệu là hai hàng binh khí, bát bửu, cờ lệnh, tiếp đến là kiệu võng đào chạm hình 4 con rồng, rồi đến kiệu mui luyện lớn. Đoàn rước giống như một đoàn quân hoành tráng tiến về tụ nghĩa ở Hát Môn. Đi phía sau kiệu là các quan viên, bô lão và dân chúng tham dự lễ hội. Khi đoàn rước đi qua cổng làng nào có đặt bàn bái vọng thì dừng lại một chút. Cứ như thế đến sẩm tối đoàn rước mới về đến cổng đình chợ Dày. Nhân dân đốt đèn đuốc sáng hai bên đường đón đoàn rước Thành hoàng vào đình.

Lễ hội đình Dày có tục rước sắc. Xưa, mỗi làng xây một nhà thờ vọng thủ, đặt ở giữa làng. Đây là nơi trông giữ sắc phong sau ngày giã hội. Lần lượt từng làng được cử giữ sắc phong của thánh một năm. Họ quan niệm rằng năm nào được hầu thánh, làm ăn sẽ thịnh đạt hơn. Đám rước sắc về làng, người ta trải chiếu hoa suốt từ đền đến nhà vọng thủ. Đêm, nhà vọng thủ sáng đền tế lễ yên vị.

Ngày mùng 9 các làng lần lượt vào tế.

Phần hội: Lễ hội đền Sa Lãng diễn ra các hoạt động thể hiện sức mạnh của nghĩa quân do nữ tướng Sa Lãng chỉ huy đánh giặc lúc đương thời. Đó là cuộc thi đánh trống cái và trống dờn của các làng trong xã. Buổi tối ở đình Dày và đền Sa Lãng có hát ca trù hầu thánh nhưng không được hát chèo ở cửa đình và đền.

Lễ hội đền Sa Lãng có hội bơi chải tái hiện cảnh trẩy quân trên thuyền của nữ tướng ngược sông Hồng theo Hai Bà Trưng đi đánh giặc. Ngoài ra còn có trò đấu vật, đánh cờ người, thi thổi cơm.

Trên đây là những nét khái quát về lễ hội đền Sa Lãng, lễ hội tưởng nhớ bà Sa Lãng là nữ tướng thời Hai Bà Trưng. Độc giả và những người muốn nghiên cứu, tìm hiểu về xã Liên Hà, huyện Đan Phượng hay tìm hiểu về mảnh đất Thăng Long ngàn năm văn hiến có thể tham khảo tập sách “Hồ sơ tư liệu văn hiến Thăng Long – Hà Nội: Tập 7 - Huyện Đan Phượng - Huyện Hoài Đức - Huyện Phúc Thọ” do PGS.TS. Vũ Văn Quân chủ biên. Cuốn sách là tài liệu tham khảo có ý nghĩa về các thôn làng tại huyện Đan Phượng hay các huyện Hoài Đức và huyện Phúc Thọ.

 Anh Đức